Te vuur en te Zwaard

MartelarenColumnTeVuurEnTeZwaard1 juli – dit jaar gewoon een dag als een ander, maar 500 jaar geleden een zwarte episode uit de geschiedenis van de Nederlanden – en van heel Europa. Die dag vielen de eerste martelaren van de Reformatie – de hervormingsbeweging die de monnik Maarten Luther op gang had gebracht, maar door de katholieke kerk niet geaccepteerd werd. De podcastreeks ‘Te vuur en te zwaard’ blikt terug op de woelige tijden van de 16e eeuw. Een geschiedenis van ketters of helden – het is maar van welke kant je het bekijkt. Beluister de 6 audio-columns van Johan Temmerman, Dick Wursten, Gert Gielis en Chris Velleman via de links hieronder. Je kunt ze ook vinden op de website van TWR en de VPKB.

De onbedoelde hervormer

MartelarenColumnTemmermanLutherTe Vuur en te Zwaard - Aflevering 1 (dr. Johan Temmerman)
Een jonge man van 22 jaar is op 2 juli 1505, na de diploma-uitreiking aan de universiteit van Erfurt te voet op weg naar huis. Een hevig onweer breekt los en hij meent dat zijn laatste uur gekomen is. Maarten Luther roept naar de hemel om te mogen overleven en belooft in het klooster te gaan als dat ook gebeurt. Twee weken later neemt hij afscheid van zijn vrienden om zich bij de Augustijner monniken te voegen. Deze eenvoudige geestelijke ontwikkelt zich tot een briljant theoloog, maar ook tot een strenge criticus van de misstanden in de kerk. Tot Luthers spijt levert zijn optreden geen verandering op, maar een wel een afgescheurde kerk.

Klik hier om de aflevering te beluisteren

De arrestatie van de Augustijnen

MartelarenColumnWurstenVanZutphenTe Vuur en te Zwaard - Aflevering 3 (dr. Dick Wursten)
De schout kan niet lachen met het voorval en doet alles om Hendrik van Zutphen terug te vinden. Tevergeefs, de prior is spoorloos. Landvoogdes Magaretha van Oostenrijk is nog minder blij als ze het nieuws in haar residentie te Mechelen verneemt. Als de prior ongrijpbaar is, dan moeten de andere monniken maar opgesloten worden. En het klooster zelf gaat tegen de vlakte, nog geen tien jaar nadat het gebouwd is. Er komt tot een ketterproces. Iedere beschuldigde riskeert de doodstraf en van de 16 mannen herzien er 13 hun mening. Maar een drietal, Vos, Van den Esschen en Van Thoren, blijft standvastig – en dus ook achter slot en grendel. Zullen deze ‘die hards’ het overleven?

Klik hier om de aflevering te beluisteren

Een vurig schouwspel in Brussel

MartelarenColumn05WurstenTe Vuur en te Zwaard - Aflevering 5 (dr. Dick Wursten)
Woensdag 1 juli 1523, de Grote Markt in Brussel. Het volk begint toe te stromen. Het gerucht dat er ketters verbrand gaan worden, brengt een menigte op de been. Vanachter het Broodhuis verschijnt een stoet. Franciscanen, Dominicanen en Karmelieten. Erachter enkele Leuvens hoogleraren in vol ornaat. Twee mannen, Hendrik Vos en Jan van den Esschen, krijgen een laatste kans om hun ‘ketterse ideeën’ te herroepen. Ze weigeren en blijven trouw aan hun overtuiging. Daarmee is hun lot bezegeld: de brandstapel wordt gereed gemaakt en het vuur ontstoken. De twee monniken panikeren niet en gaan waardig en sereen hun dood tegemoet. Dat maakt een diepe indruk op de omstaanders.

Klik hier om de aflevering te beluisteren

Prior Hendrik en de vrouwenopstand

MartelarenColumnWurstenDulleGrietTe Vuur en te Zwaard - Aflevering 2 (dr. Dick Wursten)
Ook al heeft de paus geen oren naar de argumenten van Luther, binnen diens eigen orde komt er wel veel weerklank. Zo ook in Antwerpen. Kloosteroverste Hendrik van Zutphen wordt onder valse voorwendsels weggelokt, opgepakt en opgesloten. Maar daar is de bevolking het niet mee eens. Griet Boonams, bijgenaamd Dulle Griet, mobiliseert een grote groep vrouwen. Samen trekken ze naar de plaats waar de onfortuinlijke prior vast zit. Ze rammen de poort en vinden Van Zutphen. In een triomftocht wordt hij teruggebracht naar het Augustijnerklooster, maar het is duidelijk dat hij dar niet veilig is. Vluchten lijkt de enige optie.

Klik hier om de aflevering te beluisteren

Het onderzoek en de ondergang van de inquisiteur

MartelarenColumn04Te Vuur en te Zwaard - Aflevering 4 (dr. Gert Gielis)
Op hardnekkige ketterij staat de doodstraf, dus wordt met een dergelijke beschuldiging niet achteloos omgegaan. Er komt een inquisiteur bij kijken, een soort onderzoeksrechter. Het is Frans Van der Hulst, een Brabantse raadsheer, die de brandhaard van de ‘Lutherije’ moet gaan blussen, desnoods te vuur en te zwaard. Hij is een man van de gevestigde orde, trouw aan het oude geloof, trouw aan Rome. Hij weet verschillende ‘afvalligen’ terug naar de kerk te lijden, maar faalt soms ook jammerlijk in zijn taak. Er komt protest tegen zijn optreden en hij wordt ontslagen. Maar niet voordat hij het vonnis over de Antwerpse Augustijnen heeft uitgesproken.

Klik hier om de aflevering te beluisteren

Een bloedige eeuw

MartelarenColumn06Te Vuur en te Zwaard - Aflevering 6 (dr. Chris Velleman)
De eerste twee martelaren van de Reformatie zijn niet de laatste. Enkele decennia na de terechtstelling van Voes en Van Essen is het conflict sterk geëscaleerd. Vanaf 1550 banen de bloedplakkaten de weg voor Filips II en anderen om de hervormingsgezinden zwaar aan te pakken. Een van de reacties is de Beeldenstorm die een spoort van vernieling achterlaat. Tot het einde van de eeuw worden er gelovigen geëxecuteerd. De meeste mensen laten het niet zo ver komen en trekken naar het buitenland en bouwen en nieuw bestaan op. Vlaanderen blijft berooid achter. Het zal nog eeuwen duren voordat er opnieuw een toenadering komt tussen katholieken en protestanten.

Klik hier om de aflevering te beluisteren